به نقل از «ایران آنلاین»

ایرج افشار، ایرانشناسی را به علمی بومی بدل کرد

تاریخ انتشار: ۲۱ اسفند ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۷۶۵۳۵۵۰

آیت الله مصطفی محقق داماد معتقد است که ایرج افشار یکی از ایرانشناسان به‌معنی واقعی کلمه بود و ایرانشناسی را که پیشتر توسط افرادی همچون گوبینو(وزیر نختار فرانسه) و ادوارد براون صورت می گرفت، در کشور به یک علم بومی تبدیل کرد.امروز ایرانشناسی یک علم است هر چند که هنوز تعریف دقیقی از آن ارائه نشده است.

ایران آنلاین /گروه اندیشه:

مراسم نکوداشت ایرج افشار و هفتمین سالگرد درگذشت او 19 اسفندماه در مرکز اسناد و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در آیین نکوداشت ایرج افشار، کتاب‌های «کتابشناسی موضوعی_تاریخی از چاپکرده‌ها و نوشته‌های ایرج افشار؛ منتشر شده در سال‌های ۱۳۹۵-۱۳۲۳» تحقیق و تالیف میلاد عظیمی و «اسناد تاریخ دانشگاه تهران، موجود در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه» گردآوری سوسن اصیلی که به کوشش موسسه خانه کتاب منتشر شده بود، رونمایی شد. 

ایرج افشار را باید با محمدبن اسحاق‌بن ندیم مقایسه کنیم
آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد، تولیت موقوفات افشار، گفت: ایرج افشار کارهای بسیاری کرده که تمام اهل‌فن نسبت به هنگامه‌ای که او آفریده انگشت به دندان هستند. میان ابعاد گوناگون کارهای او چند بعد از همه بزرگتر و درشت‌تر است که باید به آنها توجه شود. ایرج افشار کتاب‌شناس، نسخه‌شناس و کتابدار است. اگر بخواهیم او را در این زمینه تحلیل کنیم باید او را با محمدبن اسحاق‌بن ندیم در قرن چهارم مقایسه کنیم. ابن ندیم کتاب الفهرست را نسبت به کتاب‌های موجود تا زمان خودش می‌نویسد او یک دایرة‌المعارف‌نویس است فقط نام کتاب را نمی‌گوید خلاصه کتاب و زندگی مولف را هم می‌گوید و از علوم زمان خود به یک تقسیم‌بندی می‌رسد. در تقسیم‌بندی او کتاب‌ها به ده قسم تقسیم شده‌اند و انصافا گزارش بسیار دقیقی از کتاب‌ها ارائه داده است.
 
وی افزود: بعد از او شیخ آقابزرگ تهرانی است از مهم‌ترین افرادی است که در گوشه نجف به اطلاعات دقیق راجع‌به کتاب‌ها دست یافته و به گزارشی در این زمینه رسیده است. ابن‌یوسف حدائق که فهرست‌نویس کتابخانه سپهسالار هست هم در این زمینه اهمیت دارد چراکه در گزارش‌های او به خلاصه کتاب‌های دست پیدا می‌کنیم. بعد از این‌ها عبدالله انوار است. کتابدار و فهرست‌نویس کتابخانه‌های نسخه‌های خطی. استاد محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار کارهای اولیه‌شان را از همین کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران شروع کردند.
 
وی افزود: ایرج افشار یکی از ایرانشناسان به‌معنی واقعی کلمه بود. امروز ایرانشناسی یک علم است که به‌نظر می‌رسد هنوز تعریف دقیقی از آن ارائه نشده است و شامل تاریخ، ادبیات، هنر، فرهنگ ایران کهن و ایران نو می‌شود. این رشته را اولین بار غربی‌ها به وجود آوردند اما مهمترین نکته در نگاه آن‌ها این است که هر مسئله را از اهلش بپرسند. گوبینو یکی از این ایرانشناسان است که وزیرمختار فرانسه بود که به ایران آمد. ادوارد براون یکی دیگر از آن‌هاست. من نمی‌گویم که اینها هیچ اشتباهی ندارند اما جای تشکر و سپاس است که شخصیت‌های بزرگی از جمله ایرج افشار ایرانشناسی را در کشور به یک علم بومی تبدیل کردند.
 

افشار از حیث مدیریت کتابخانه نقش محوری داشت
رسول جعفریان، رئیس کتابخانه مرکزی ضمن خیرمقدم به حضار این جلسه گفت: افشار 14 سال از سال 1343 تا 1357 ریاست کتابخانه مرکزی را برعهده داشت و مهمترین تحول در آن دوره همین ساختمان است که امروز در آن به‌سر می‌بریم و او چنان زحمتی برای این ساختمان کشید که هم‌اکنون ما احساس کهنگی نمی‌کنیم. بایستی یادی کنیم از مرحوم مشکات که اولین بار نسخه‌های خطی خود را به این کتابخانه اهدا کرد و سال‌هایی که آقای افشار مدیریت کتابخانه را به‌عهده داشتند به هر دلیلی این کتابخانه یکی از بهترین کتابخانه‌های کشور شناخته شد.
 
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران گفت: ما در این کشور کتابخانه کم نداریم. مشکل ما مدیریت کتابخانه‌ها و بینش‌های بسته‌ای است که در اطراف این کتابخانه‌ها وجود دارد. اگر همان مقداری که به تجمیع کتاب در کتابخانه‌ها همت کرده‌ایم به همان میزان نسبت به ارایه کتاب‌ها هم بکوشیم اتفاق بهتری خواهد افتاد. افشار از حیث مدیریت نقش محوری دارد ما کتابخانه‌های خوبی داریم اما باید مدیریت کتابخانه‌ها را هم به روز بکنیم و در این زمینه نیاز به تحول در کار کتابداری داریم.
 
وی افزود: اکنون بحث بر سر تحول الکترونیکی کتابخانه‌هاست که بایستی رخ دهد. در کشور ما هیچ نهادی متکلف فضای مجازی در حوزه کتاب و علم نیست. ما در این زمینه نیاز به تحولی داریم که متخصصان کتابداری باید انجام دهند. بخش مهمی از این سرمایه در حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی است.
 
جعفریان گفت: بسیاری از نسخه‌های نادر که در فهرست‌ها هم وجود ندارد در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران وجود دارند و با توجه به موقعیتی که دانشگاه تهران دارد بایستی در زمینه معرفی این نسخه‌ها برنامه ویژه‌ای داشته باشد. شاید هیچ دانشگاهی به اندازه دانشگاه تهران برای پایانه اینترنتی هزینه نمی‌کند. بالای هشت میلیارد تومان برای خرید اطلاعات، مقاله و کتاب‌های اینترنتی هزینه شده است. اگر ما بتوانیم به آن سمت برویم می‌شود گفت بعد از تلاش‌هایی که مرحوم افشار داشته می‌توان امیدوار باشیم که با این تحول سهم فرهنگی خودمان را در دنیا داشته باشیم./ ایبنا                      

منبع: ایران آنلاین

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۷۶۵۳۵۵۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

شرحی بر قدیمی‌ترین فهرست‌نامه‌های کتابخانه آستان قدس رضوی/خدمتی به گذشته، امروز و آینده

وقتی درباره فهرست منابع یک کتابخانه صحبت می‌کنیم، بیشتر ما درک اندکی از موضوع صحبتمان در این باره داریم و تقریباً می‌دانیم فهرست یک کتابخانه، لیست منظمی از کتاب‌ها و سایر مدارک موجود در آن است و همان‌طور که فهرست یک کتاب نشان‌دهنده محتویات داخل آن است، فهرست کتابخانه نیز منابع موجود در آن را معرفی می‌کند. این فهرست منظم در گذشته شبیه سیاهه‌ای بوده که ممکن است ما از وسایل داخل یک مکان بنویسیم، اما در حال حاضر این فهرست شامل اطلاعات متعدد و متنوعی از قبیل نام نویسنده، عنوان، ویرایش، ناشر، تاریخ انتشار، مشخصات ظاهری، موضوع و محل بایگانی مدرک مورد نظر است. اطلاعاتی که سهولت دسترسی مراجعان به یک اثر را نه تنها با نام کتاب که به کمک سایر اطلاعات آن مانند نام نویسنده یا موضوع، ممکن می‌کند. همان‌طور که گفته شد، از گذشته‌های دور، گردانندگان کتابخانه‌ها یا صاحبان آن‌ها فهرست‌هایی از منابع موجود در آن‌ها تهیه می‌کرده‌اند. عملی که در کتابخانه‌های کشورهای اسلامی نیز انجام شده است. از فهرست‌های گذشته مانند فهرست کتابخانه مأمون عباسی فقط نامی در متون آمده، اما اینکه این فهرست‌ها به چه شکل تهیه شده و یا شامل چه کتاب‌هایی بوده، مطلبی در اختیار پژوهشگران نیست.

کتابخانه مبارکه حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا(ع)

ازجمله سیاهه‌هایی که باقی مانده، فهرست کتاب‌های کتابخانه آستان قدس رضوی است. کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است که آثار آن از گذشته مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران بوده است.  بر کسی پوشیده نیست که این کتابخانه به دلیل همجواری با حرم مطهر امام رضا(ع) و موقوفات بسیار آن شکل گرفته و رشد کرده و به عظمت امروزش رسیده است. حضور همین کتب وقفی موجب شکل‌گیری فهرست‌های متعدد از منابع این کتابخانه شده است. اهمیت این فهرست‌ها از این نظر است که می‌توان گفت آن‌هاتنها فهرست‌های به‌جامانده از کتابخانه‌ها در ایران قدیم هستند. از کتابخانه‌های دوره صفویه فهرست‌هایی با این مشخصات فعلاً موجود نیست و از دوره قاجار نیز فقط چند فهرست داریم که قابل مقایسه با فهرست‌های کتابخانه آستان قدس هستند. الهه محبوب در مقاله «فهرست‌های کتابخانه آستان قدس رضوی از صفویه تا قاجار» فهرست‌های موجود از کتابخانه آستان قدس را به چند دسته تقسیم کرده و به ذکر موارد مهم این فهرست‌ها در سه دوره زمانی صفویه، افشاریه و قاجار پرداخته است.

قدیمی‌ترین سیاهه کتاب‌های کتابخانه رضوی

براساس این گزارش، قدیمی‌ترین فهرست این مجموعه متعلق به سال‌های 1007 تا 1010 هجری قمری است. در این فهرست که با عنوان «تفسیر تحویل صاحب جمعان بیوتات روضه منوره...» آغاز شده، موجودی کتابخانه به تفکیک آمده است. نویسنده فهرست گویی بیشتر به خصوصیات ظاهری کتاب‌ها توجه کرده و آن‌ها را به صورت قرآن‌های جلددار، بدون جلد، کتب جلددار، کتب بدون جلد، تفاسیر، سی‌پاره‌ها و مصاحف و سایر کتب دسته‌بندی کرده است. این فهرست همچنین صورتی از اموال کتابخانه شامل رحل‌های موجود در حرم مطهر و کتابخانه و سی‌پاره‌دان‌ها را در خود دارد. در هر مورد، قطع، تعداد سطور، خصوصیات خطی، نوع ،و نوع تذهیب و همچنین نام واقف آمده است. گاهی شروط وقف کتاب نیز در فهرست ذکر شده است. کتابدار غیر از این اطلاعات به شرح امانت نیز پرداخته است. این نشان می‌دهد کتابدار با توجه به این فهرست، کتاب را به امانت و یا از مکان مربوط تحویل می‌گرفته: «قرآن وقفی مسماه زهراباجی مشروط بر آنکه در شرفیه مخصوص سلطان حیدرمیرزا در حرم تلاوت نمایند».

فهرستی از علوم کثیره موجود و مخزون

فهرست متعلق به دوره افشاریه سندی است در 28صفحه که کاتب آن به ذکر تعداد کتب و خصوصیات آن‌ها پرداخته است. در این فهرست نام کتب قرآن، فهرست خطوط ائمه(ع) و کتب وقفی و امانی و همچنین فهرست کتب وقفی شاه‌عباس با عنوان «بندگان سکندر نشان» آمده است. دیگر فهرست مشهور کتابخانه آستان قدس رضوی فهرست‌های موجود در دوره قاجار است. برخی از این‌ها به دستور متولیان و به صورت کتابچه مستقل و یا همراه با سایر موجودی کل حرم (مثل فهرست دفتر عضدالملکی) تهیه شده و یا در کتب افرادی که از کتابخانه بازدید کرده‌اند به‌طور خلاصه (سفرنامه خانیکوف) و یا مفصل (مطلع‌الشمس) آمده‌اند. «مطلع‌الشمس» یکی از کتاب‌های نوشته شده توسط «محمدحسن اعتمادالسلطنه» ملقب به «صنیع‌الدوله» است. این کتاب در سه جلد نگاشته شده و موضوع آن، گزارش یکی از سفرهای ناصرالدین‌شاه قاجار به شهر مشهد است. اما جلد دوم این کتاب در این گزارش مورد توجه ماست که به مشهد و آستان مقدس علی بن موسی‌الرضا(ع) اختصاص دارد و در آن به مشهد، آثار و ابنیه حرم مطهر و کتیبه‌های آن و شرح حال بزرگان شهر می‌پردازد و در پایان، فهرست جامعی از کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در آن گردآوری شده است. این فهرست در زمان تولیت میرزا سعیدخان مؤتمن الملک به سال 1296ه.ق تنظیم شده است. اعتماد السلطنه در مقدمه فهرست، چگونگی یافتن فهرست را شرح داده: «درحین تألیف جلد ثانی کتاب مطلع‌الشمس، فهرست جمیع نسخه‌ای که فعلاً در کتابخانه مبارکه حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا علیه الصلوةوالسلام از علوم کثیره موجود و مخزون است بدست آمده، اگر چه صورت آن فهرست چندان مصحح نبود ولی به قدر می‌شود منقح ساخته ثبت و الحاق آن پرداخته شد». البته نویسنده در این فهرست تنها نام و موضوع کتاب‌ها را آورده و ظاهراً آن را از روی فهرس‌تهای کتابخانه یادداشت‌برداری کرده است.

خدمتی به گذشته، امروز و آینده

 فهرست‌های فوق نشان می‌دهد کتابخانه آستان قدس رضوی از همان آغاز شکل‌گیری دارای نظمی خاص در ساماندهی بوده و افرادی آشنا به امور نسخه‌شناسی بوده‌اند که این فهرست‌ها را تهیه می‌کرده‌اند. جز این، فهرست کتب می‌توانند ما را به جهان اندیشه‌ای مردمان در گذشته برسانند. درواقع فهرست‌نویسان تنها به مردمان دوره خود خدمت نمی‌کنند و به نوعی به آیندگان نیز سود می‌رسانند. اینکه در آن روزگاران چه کتبی نوشته می‌شده و مورد توجه علما و اندیشمندان بوده و مردمان نیز بیشتر چه کتبی را اهدا و وقف می‌کرده‌اند. دیگر نکته مهم در این فهرست‌ها شرح ویژگی جلدها و تذهیب و خط کتب است که می‌تواند در خصوص هنر مجلدسازی و تذهیب اطلاعاتی را در اختیارمان بگذارد. نام و جایگاه واقفان نیز چهره اجتماعی مردمان آن روزگار را ترسیم می‌کند.

آزاده خلیلی